1889թ. Կասպից ծովով փոխադրում էր իրականացնում 1 մլն 330 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ 34 շոգենավ։ Դրանցից 7-ը պատկանում էին հայերին (Ավետյանի «Վասպուրական» և «Էվելինա», Կոլմանյանց եղբայրների ու Բունիաթյանի «Սպասատել», Փարսադանյանի «Գրիգորյան», Թումայանի «Սերյոժա», «Արշակ» և «Կոնստանտին»), որոնց բեռնատարողությունը կազմում էր 249.524 փութ (18,7%)։ Երեք ադրբեջանցիներ ունեին 6 նավ՝ 192.271 փութ բեռնատարողությամբ (14,4%)։
Նույն թվականին կային հատուկ շոգենավեր, որոնք միայն կերոսին էին տեղափոխում. դրանք 20-ն էին՝ 750 հազ. փութ ընդհանուր բեռնատարողությամբ։ Այդ նավերից 5-ը պատկանում էին հայերին («Հայկական շոգենավային ընկերության» «Արմենյակ», Առափելյանի «Ռաֆաիլ», Թումայանի «Ադմիրալ», «Լազար», «Կոնստանտին») և ունեին 156.821 փութ (20,4%) բեռնատարողություն։Ադրբեջանցիները նման նավեր չունեին։
1893թ. «Ե.Գ. Փիթոյան» նավթարդյունաբերական և առևտրային ընկերության սեփականատեր, թիֆլիսաբնակ Եսայի Փիթոյանի «Մասիս» շոգենավային ընկերությանն էին պատկանում «Վան», «Մուշ», «Անի», «Սևան», «Մասիս», «Զանգի», իսկ Թումայան եղբայրների շոգենավային ընկերությանը՝ «Մուխսախա» և «Թուման» նավերը։
1912թ. Բաքվում կար 66 նավատեր անհատ և ընկերություն, որոնցից 14-ը հայեր էին և ունեին 24 նավ։ Դրանք էին. Հակոբ և Հովհաննես Ավետյանները («Մենաստան»), Հ.Ադամյանը («Վահան»), «Հայկական շոգենավային ընկերությունը» («Աշոտ Երկաթ», «Ամասիա»), Բունիաթյան եղբայրները («Բենարդակի», «Բունիաթ», «Նիկոլայ»), «Վոլգա» ընկերությունը («Արծիվ Վասպուրականի»), «Ապրանքային պահեստների արևելյան ընկերությունը» («Սևան», «Վան»), Ավետիս Ղուկասյանը («Թամարա»), Մ.Ղուկասյանը («Աննա»), «Անդրկասպյան առևտրաարդյունաբերական ընկերությունը» («Վասպուրական»), Եղիսաբեթ Սարգսյանը («Գրիգոր Արծրունի»), «Սարուխան-Քռի բաժնետիրական ընկերությունը» («Սարուխան», «Սերյոժա»), «Հ.Մ.Տեր-Հակոբյան» ֆիրման, («Գադիր-Հուսեյնով»), Տեր-Ստեփանյանը և Կոլմանյանցը («Արշալույս»), Խ.Թումայանը («Տատյանա») և «Գ.Մ.Լիանոզյանի որդիներ» ընկերությունը («Ռաբոտնիկ», «Մարտին», «Պիրոգով», «Օտվաժնիյ», «Սիֆիդրուտ»)։
Կասպից ծովում ամենախոշոր նավագնացային ընկերությունն, անշուշտ, ռուսական «Կավկազ ի Մերկուրին» էր։ Ուշագրավ է, որ նրան պատկանող բազմաթիվ նավերի թվում կային այսպիսի անվանում ունեցողներ՝ «Արմյանին», «Անի», «Փամբակ», «Զանգ», «Մուշ», «Արագ», «Գրիգորյան»։
Կուզենայի առանձնացնել երկու փաստ: Մադաթյանն ու Ավետյանը ունեին ՛՛ԱՐՑԱԽ՛՛ անվամբ նավ, որը 1887 թ. ապրիլի 29-ին բшխվեց Բաքվի մաքսատան նավակայանին ու մեծ վն-шuներ պшտճառեց:
Բաքվում կար Եղիսաբեթ Սարգսյան անուն-ազգանվամբ մեծահարուստ մի կին, որը խորը հարգանք էր տածում ՛՛Մշակ՛՛ թերթի հիմնադիր-խմբագիր Գրիգոր Արծրունու նկատմամբ: 1894 թ. տիկինը Նյուքասլում պատվիրել տվեց նավթատար շոգենավ, այն անվանելով ՛՛Գրիգոր Արծրունի՛՛: Խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո այդ նավը, բնականաբար, պետականացվեց, մի քանի անգամ անվանափոխվեց և գոյությունն ավարտեց 1948-ին ՛՛Վալերի Չկալով՛՛ անվամբ:
Խաչատուր Դադայան
