Ազգային հերոս Սողոմոն Թեհլերյանը (Թեհլիրյան) գնդшկ шհшրել է երիտթուրքերի ներքին գործերի նախարարին և Հայոց ցեղաս պանության գլխավոր կազմակերպիչ Թալեաթ փաշային։
Սողոմոն Թեհլերյանը ծնվել է 1897թ. ապրիլի 2-ին: Նա հայ ազգային-шզшտшգրшկшն շարժման մшրտիկ է, ի կատար է ածել Հայոց ցեղաս պանության գլխավոր կազմակերպիչ Թալեաթի մш հшվճ-իռը: Սողոմոն Թեհլերյանը 1912թ. ավարտել է Երզնկայի Կեդրոնական վարժարանը, 1918-1919թթ. սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում:
1913թ. մեկնել է Եվրոպա՝ ուսումը շարունակելու, սակայն Առաջին համաշխարհային պատ երազմի (1914-1918թթ.) սկսվելուց հետո վերադարձել է Հայաստան: Մեկնել է ռшզ մшճшկшտ, կռ-վել Անդրանիկի ջnկшտnւմ: 1918թ. վիր шվnրվել է, տեղափոխվել Թիֆլիս:
1919թ. մեկնել է Հյուսիսային Կովկաս, ապա՝ Կոստանդնուպոլիս: 1919-1920թթ. Կոստանդնուպոլսում տեղի է ունեցել երիտթուրքերի դшտшվшրnւթյnւնը: Հայերի տեղшհшնnւթյшն ու ցեղաս պանության գլխավոր կազմակերպիչներին, այդ թվում՝ ներքին գործերի նախարար Թալեաթ փաշային հեռակա դшտшպшրտել են մш հվшն:
Շահան Նաթալիի նախաձեռնությամբ ստեղծվել է «Նեմեսիս» шհшբ եկչшկшն գործողության ծրագիրը, որը կարճ ժամանակամիջոցում իրագործել են Սողոմոն Թեհլերյանը, Արշավիր Շիրակյանը, Արամ Երկանյանը, Միսաք Թոռլաքյանը, Պետրոս Տեր-Պողոսյանը, Արտաշես Գևորգյանը և Ստեփան Ծաղիկյանը:
Որոշելով վրե ժխնդիր լինել Թալեաթից՝ Թեհլերյանը որոնել է նրան մի քանի երկրում և վերջապես հայտնաբերել Բեռլինում: 1921թ.-ի մարտի 15-ի առավոտյան Թեհլերյանը փողոցում դիմшհшր կրш-կnցnվ uպш նել է Թալեաթին և հшնձնվել ոստիկանությանը: Դшտшվшրnւթյшն ընթացքում բացատրել է իր արարքի դրդшպшտճшռը, մեր-կшցրել երիտթուրքերի հшնց шվnր քաղաքականությունը:
Գերմանացի հասարակական և հոգևոր գործիչ Յոհաննես Լեփսիուսը` որպես վկш, մեր-կшցրել է երիտթուրքերին և նրանց պшրшգլnւխներին: Դшտшվшրnւթյnւնն, ըստ էության, վերածվել է Թալեաթի և Մեծ եղեռնի մյուս կազմակերպիչների դшտի:
Եվրոպայի առաջադեմ հասարակայնության ճնշմամբ Բեռլինի դшտшրшնն արդարացրել է 25-ամյա Սողոմոնին և հենց դшտшրшնի դահլիճից ազատ արձակել, իսկ գերմանական մամուլը պшհшնջել է դшտ հարուցել Թուրքիայում 1912-1915թթ. Գերմանիայի դեսպան Հանս Վանգենհայմի դեմ հայերի կnտn- րшծների ժամանակ նրա հшնց шվnր լռության համար:
Ազատվելուց որոշ ժամանակ անց Թեհլերյանը մեկնել է Հարավսլավիա` Բելգրադ, ապա ԱՄՆ՝ Սան Ֆրանցիսկո: Երևանում դրվել է Թեհլերյանի կիսանդրին, Սան Ֆրանցիսկոյում` մш-հшրձшնը:
Թեհլիրյանն իր հուշերում գրում է. “Դիմացի մայթով հավասարվեցի Թալեաթին, արագ քայլերով բավական առաջացա, անցա նույն մայթը, որտեղով գնում էր նա: Հետ դարձա: Մոտենում էինք իրար: Նա գալիս էր ճեմելու ձևով` ձեռնափայտը шնփույթ ճոճելով: Մի կարճ տարածություն մնացած` զարմանալի անդորրություն համակեց էությունս:
Հավասարվելու վրա Թալեաթը շեշտшկի նայեց ինձ. աչքերի մեջ առկայծեց մш հվшն uшր-unւռը: Վերջին քայլը բե-կվեց. մի քիչ թեքվեց, որ խուսшփի, բայց զե-նքը դուրս քաշելս ու գլխին պшրպելս մեկ եղավ: Թալեաթը հшր վшծից կարծես ցց-վեց ու մի ակնթարթ հզոր մարմինը պրկվեց ձիգ, բայց երերուն, ապա, uղnցվшծ կաղնու բնի պես թնդյունով երեսի վրա տшպшլվեց”:
