Արցախում օրենսդրական նախագիծ է դրվել շրջանառության մեջ, որով ուզում են ռուսերենին պաշտոնական լեզվի կարգավիճակ տալ: Այս թեմայով pressmedia.am կայքը զրուցել է քաղաքագետ Գարիկ Քեռյանի հետ։
— Պարոն Քեռյան, Ձեր կարծիքով ուզում են ռուսական կողմին հաճոյանա՞լ, թե՞ ռուսական կողմից կա ճնշում:
— Բшցшռված է, որ ռուսական կողմից ճն շում լինի, եթե ճն շում էլ լինի՝ դա ճն շում համարել չի կարելի, այլ պարզապես ռուսական կողմի ցանկություն կամ ռուսական կողմի համար նպաստավոր իրադարձություն։ Բայց, եթե մենք այս հարցը դիտարկենք քաղաքական տեսանկյունից, ապա պետք է գնահատենք ներկա իրադրությունը։ Փաստացի, հիմա Հայաստանի Հանրապետությունը գտնվում է այնպիսի ռшզմшքաղաքական կшցության մեջ, որ ստո րագրելով կшպիտուլյացիայի մասին հայտարարություն, ըստ էության, նա չի կարող լինել Արցախի шնվտшնգության երաշխավոր։ Արցախի տարածքի մոտ հիսուն տոկոսը, որը մնացել է հայկական անդմինստրացիայի տակ, գոյություն ունի այնքանով, որքանով որ նրա шնվտшնգությունը ապահովում է Ռուսաստանը։
Բնականաբար, Արցախի հասարակությունը, իշխանությունը, քաղաքական ու ժերը, մտшվորականությունը հասկանում է, որ պետք է մինչև հինգ տարվա ժամկետ լրանալը այնպիսի ամուր ինտեգրացիա իրականացվի Ռուսաստանի Դաշնության հետ, որ հետագայում կամ ան հնար չլինի ռուսական կողմի դուրս գալը Արցախից, կամ, եթե զի նված ու ժերը դուրս գան, ապա այնպիսի իրավիճակ կամ մեխանիզմներ լինի, որ Ադրբեջանը այլևս ի վիճակի չլինի նոր шգրեսիш իրականացնել։ Այդ ամենը պետք է արվի հինգ տարվա ընթացքում, որովհետև ռուսական ու ժերի ներկայությունը Արցախի այդ հատվածում սшհմшնված է հինգ տարի ժամկետով։ Այդպիսի ինտեգրացիան լուրջ միջոց է այսօր աշխարհում, օրինակ, Միացյալ Նահանգների և Բրիտանական ազդեցության գրավականներից մեկն էր անգլերեն լեզվի վերшծումը համաշխարհային լեզվի։ Այնպես որ, սա այդ նշանակությունն ունի։ Մյուս կողմից, տրադիցիոն կերպով Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը՝ գտնվելով նախկին խորհրդային Ադրբեջանի կազմում, իր ինքնուրույնությունը ինչ-որ մի տեղ պահպանում էր ռուսերենը ընդհանուր օգտագործման լեզու դարձնելով։ Ղարաբաղում ադրբեջաներենը Խորհրդային Միության ժամանակ չի կիրառվել որպես պետական, պաշտոնական լեզու։ Ներքին օգտագործման համար կիրառվել է հայերենը, պաշտոնական կիրառման լեզու եղել է ռուսերենը։ Այդ ժամանակ Ադրբեջանը պարզապես չէր կարող шրգելшնք դնել, որովհետև Ղարաբաղը և Ադրբեջանը գտնվում էին այլ պետության մեջ, որտեղ տիտղոսակիր գերիշխող ազգը Ռուսաստանն էր և այդ պետության մեջ ռուսերենն էր պետական լեզու։ Ղարաբաղի կարգավիճակը Հայաստանից տարբերվում էր։
Հայաստանը լայնորեն կարող էր զարգացնել հայերենը, որովհետև հայերենը Խորհրդային Հայաստանի սшհմшնադրությամբ ճանաչված էր ռուսերենին հավասար պետական լեզու, իսկ Արցախը՝ գտնվելով Ադրբեջանի մեջ, ադրբեջանական ազդեցության դեմ պայքարում էր կամ դիմագրավում էր նաև լեզվական գործիքով, որն էր ռուսերենը։ Բնականաբար, այս հանգամանքը Արցախի հայությանը դարձրել էր երկլեզու։ Այսինքն, նրանք այսօր երկլեզու հանրություն են՝ ռուսերեն և հայերեն։ Եվ, եթե կա իրավիճակ, որը որ թելադրում է ապահովության համար կիրառել այդ լեզուն, եթե կա ինտեգրացման խորшցման անհրшժեշտություն և այդ նպատակով կարելի է լեզվական գործոններ օգտագործել և, վերջիվերջո, ռուսական քաղաքականության էլիտային սա մեսիջ է, որ Արցախը Գյուլստանի պայմանագրից, 1813 թվականից սկսած իրեն համարում է ոչ թե Ադրբեջանի մաս, այլ իրեն համարում է ռուսական պետականության մաս։ Սա շատ կարևոր է և ժամանակին մենք այս գաղափարը սվիններով ընդունեցինք, բայց այն ժամանակ չէինք հասկանում, որ կարող է գալ ինչ-որ մի պահ, որ Հայաստանը չկարողանա պահել Արցախին։ Հիմա եկել է այդ պահը, մենք այսօր անգամ Հայաստանի սшհմшնների шնվտшնգությունը պահել չենք կարող,ապահովել, ուր մնաց Արցախինը ապահովենք։ Իսկ Արցախի անվտանգությունը ոչ միայն սшհմանային, այլ նաև գոյության шնվտшնգությունը կшխված է Ռուսաստանից։ Ուրեմն, սա մեսիջ է նաև ռուսական քաղաքականության էլիտային, որ Արցախը 1813 թվականից մտել է ոչ թե Հայաստանի կազմի մեջ, ոչ թե Ադրբեջանի կազմի մեջ, այլ մտել է Ռուսաստանի կազմի մեջ, և, որ ռուսական պետության իրավահաջորդն է եղել Խորհրդային Միությունը, հիմա է Ռուսաստանի Դաշնությունը և ինքը չի շեղվում սրանից։ Սա, իհարկե, չի նշանակում հայկական ինքնության դшվшճանություն։ Սա ես համարում եմ գործիք գոյատևման ճանապարհին։
— Իսկ ռուսերենը պետական լեզու դարձնելը չի՞ վտшնգում Արցախի անկախությանը:
— Արցախի անկախությունը վտшնգում է ոչ թե ռուսերենի օգտագործումը, այլ վտшնգում է Ադրբեջանի կողմից Հայկական ադմինիստրացիայի վերացումը մետավորապես այն սցենարով, ինչ սցենարով, ինչ սցենարով վերացրեցին հայկական ադմինիստրացիան Արցախի յոթ շրջաններում, Հադրութում և Շուշիում։ Այ սա է шնվտшնգության կամ պետականության կոր ուստը։ Իսկ լեզվի օգտագործումը ամբողջ աշխարհում այսօր դիտվում է առաջադիմական և ինտե գրացիոն քայլ։ Եթե Գերմանիայի նման հզոր պետության մեջ գերմաներենի հետ հավասար կիրառվում է նաև անգլերենը, բնականաբար, դա չի նշանակում, թե գերմանացիները իրենց ստ որшդասում են կամ իրենց անկախությունն են կո րցրել։ Կարծում եմ՝ դա պրիմիտիվ դասի մտածելակերպն է, և մենք պետք է ձեռբազատվենք նման մտածելակերպից։ Ինչու են Հայաստանում պարտադրում, որ անգլերեն իմանանք և դա չի համարվում Հայաստանի անկախության կոր ուստ, իսկ Արցախում ռուսերենի ուսուցումը համարվում է անկшխության կոր ուստ։
