Արցախյան պшտերшզմի արդյունքները հիմնովին փոխեցին ու ժերի հարաբերակցությունը ոչ միայն Անդրկովկասում, այլև ամբողջ Մեծ Մերձավոր Արևելքի մասշտաբով:
Պատահական չէ, որ որոշ փորձագետներ կարծում են, որ Խորհրդային Միության փլու զումից հետո ստեղծվում է երրորդ տարածաշրջանային կարգը: Այս մասին Regnum-ում գրում է վերլուծաբան, փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովը՝ ամփոփելով 2020թ. Մեծ Մերձավոր Արևելքի համար կարևորագույն իրադարձության՝ Արցախյան պшտերազմի արդյունքները:
Անդրկովկասի համար անցած տարին հարուստ էր իրադարձություններով, և, ի վերջո, իր հետ բերեց էական փոփոխություններ տարածաշրջանում: Երևանի և Բաքվի միջև լшրվшծությունը պատերшզմի վերածվեց Լեռնային Ղարաբաղում: Ադրբեջանի ՊՆ-ից հայտնել են 2886 զոհի, ավելի քան 100 անհայտ կորածի և 1245 վիրավորի մասին: Հայաստանը տվյալներ է հրապարակել 2718 զո հի վերաբերյալ, սակայն անհայտ կորшծների թիվը չի հրապարակել, այսինքն՝ նրա տեղեկատվությունը հեռու է վերջնական լինելուց: Երկու կողմերն էլ պшտերազմի ամեն օր կորցնում էին մինչև 100 զ ոհ: Ավելին, ակնհայտ է, որ որոշ պահերին կորուստները միջինից շատ ավելի բարձր էին:
Ճշմարտությունն այն է, որ ռшզմшկան փորձագետների կարծիքով, հաղթանակը տարել է նա, ով ավելի լավ է հասկացել հաղթանակի հասնելու ուղիները, ավելի լավ է պատրաստվել պատերшզմի տարբեր սցենարներին և կիրառել լավագույն մարտավարությունը: Պատերшզմի արդյունքը հիմնովին փոխեց ու ժերի հարաբերակցությունը ոչ միայն տարածաշրջանում, այլև ամբողջ Մեծ Մերձավոր Արևելքի մասշտաբով: Պատահական չէ, որ որոշ փորձագետներ կարծում են, որ Խորհրդային Միության փլու զումից հետո Անդրկովկասում հաստատվում է տարածաշրջանային երրորդ կարգը:
Առաջինն ավարտվեց 1994 թվականին՝ Ղարաբաղի վերաբերյալ Բիշքեկի համաձայնագրերի ստորագրմամբ: Երկրորդը կապված է 2008-ի օգոստոսի կովկասյան պшտերшզմի հետ, երբ Ռուսաստանը ճանաչեց Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը: Վերջապես, երրորդը տեղի ունեցավ 2020-ի վերջին, երբ համաշխարհային դիվանագիտությունը պարտվեց Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը քաղաքական և դիվանագիտական ջանքերով լուծելու փորձերում, և Բաքուն ուժով վերականգնեց վերահսկողությունը նախկինում կորցրած տարածքների վրա:
Այստեղ ուշագրավ է արտաքին ու ժերի գործոնը: Ինչպես նշվում է Ռուսաստանի ԱԳՆ հայտարարության մեջ, «տարածաշրջանային հակամարտությունները և ճգնաժամային իրավիճակները լուծելու Ռուսաստանի ջանքերը կոնկրետ արդյունքներ են տվել»: Ի դեպ, Մոսկվան էր, որ կարողացավ կասեցնել Մերձավոր Արևելքից Անդրկովկաս անկայունության արտահանումը:
Հակամարտության մեկ այլ արտաքին և անուղղակի մասնակից՝ Թուրքիան, գրեթե մինչ վերջին պահը Ադրբեջանին կոչ էր անում «գնալ մինչև հաղթական ավարտը»: Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային, որոնք 28 տարի մասնակցում էին որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներ, վերջին փուլում նրանք դուրս եկան կարգավորման գործընթացից: ԱՄՆ-ում անցկացվում էին նախագահական ընտրություններ, և Վաշինգտոնը ժամանակ չուներ Ղարաբաղի համար: Ֆրանսիան կա՛մ չի ցանկացել, կա՛մ չի կարողացել ղեկավարել ԵՄ ջանքերը ղարաբաղյան ուղղությամբ: Ուստի հիմնական դերը խաղացին Ռուսաստանը և Թուրքիան:
Եվ այժմ իրավիճակն այնպես է զարգանում, որ որոշակի պայմաններում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը կարող է լուծվել Մոսկվա-Անկարա երկխոսության ձևաչափով ՝ առանց ԱՀԿ ՄինսկիԵ խմբի մասնակցության: Այս կապակցությամբ Le Figaro ֆրանսիական հրատարակությունը գրում է «Կովկասի ուղղությամբ եվրոպական դիվանագիտության ճգնшժամի», «ռուս-թուրքական առերևույթ մարտավարական դաշինքի հետ ճակատամարտում նրա պարտության մասին»:
Ղարաբաղյան գործընթացի մեկ այլ փաստացի, բայց ոչ ակտիվ մասնակից՝ Թեհրանը, փաստարկներ ստացավ իր դիրքորոշումը հաստատելու օգտին. արտաքին ու ժերի (բացառությամբ Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի) միջամտությունը չի հանգեցնում կովկասյան հակամարտությունների լուծմանը: Միևնույն ժամանակ, անհնար է հետագայում բացառել տարածաշրջանում հակախաղեր վարելու Արևմուտքի հնարավորությունը`«Բաքվին դր դելով հեռանալ Մոսկվայից և գայթակղել Անկարային ԵՄ-ի հետ մերձեցմամբ»:
Ավելի ճիշտ, ինչպես հորդորում է Le Monde-ը, «դուք պետք է պատրաստ լինեք վաղվա պшտերազմին, քանի որ ըստ էության հակամարտությունը դեռ լուծված չէ ՝ լինի դա Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակ, թե Հայաստանի և Ադրբեջանի ապագա սшհմшնները»: Հետևաբար, Ռուսաստանը երկարաժամկետ հեռանկարում պետք է վարի նուրբ, լավ մտածված քաղաքականություն տարածաշրջանում, առաջին հերթին Մոսկվա-Անկարա-Թեհրան եռանկյունու տարածքում, միևնույն ժամանակ չանտեսելով Արևմուտքի հետ հնարավոր երկխոսությունը (ինչպես ամերիկացի փորձագետն էր ասում ՝ «կախարդական դուետ»):Մինչդեռ Բաքուն և Երևանը տարբեր են, բայց նրանք ավելի շատ մտшհոգված են հետպատերազմյան ներքին գործերով:
Իլհամ Ալիևը պետք է վերաստեղծի ամբողջ ենթակառուցվածքն իր վերահսկողության տակ անցած շրջաններում, Նիկոլ Փաշինյանը կփորձի դուրս գալ «ազգային սգի և հակակառավարական ցասման պայթյունավտանգ խառնուրդից»: Ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը, Անդրկովկասում սպիները շուտ չեն ապաքինվում:
1in.am
