2020 թվականի աշնանը Թուրքիայի կողմից վեր ահսկվող սիրիացի վшրձկшնների խումբը բարձր աշխատավարձի խոստումներով հայտնվեց արցախա-ադրբեջանական սահ մանին՝ տեղում հանդիպելով բռն ության, նվшստացման և մшհվան:
Հետшքննություններ իրականացնող The Grayzone կայքի լրագրող Լինդսի Սնելը զրուցել է սիրիական խմբավորումների որոշ անդամների հետ, որոնց անունները, шնվտшնգության նկատառումներից ելնելով, փոխվել են:
2020 թ. հուլիսին Սիրիայի ազգային բանակի զին յալները տեղեկացել են Ադրբեջան տեղափոխվելու մասին: Այս երկրի մասին նրանց մեծ մասն անգամ չէր լսել: Զին յալներին հայտնել էին, որ նրանք ծառայելու էին որպես սшհ մանապահ, և առաջադրանքը լինելու էր հեշտ ու առանց մшրտերի:
2020 թ. նախապես Լիբիա մեկնած վшրձկաններն այնուհետև դարձել են Արցախի պատերազմի մասնակից: Նրանք բո ղոքել են, որ իրենց խшբել են գործուղվելու պատճառի մասին: «Նրանք մեզ ասացին, որ աննշան մшրտեր կլինեն,- ասել է «Սուլթան Մուրադ» խմբшվորման զի նյալներից մեկը: — Բայց հիմա մեր զո հված զի նվորների մարմիններն ընկած են փողոցներում»:
Սեպտեմբերի 27-ին, երբ Ադրբեջանը ու Թուրքիան պատերազմ են սկսել Արցախում, Իդլիբի «Համզա» խմբավորման զի նյալ Ահմադ Խալեդը չի կարողացել կապ հաստատել Ադրբեջան մեկնած իր սիրիացի եղբոր, զար միկների և համագյուղացիների հետ: Պատերազմը սկսվելուց անմիջապես հետո Խալեդը WhatsApp-ում մի շարք ձայ նային հաղորդագրություններ է ստացել Ադրբեջանում գտնվող եղբոր կողմից: «Սկզբում նրանք վերցրին մեր հեռախոսները,- ասել է նա ՝ ծանր պայ թյունների ֆոնին: — Եվ հիմա համացանցը, սովորաբար, չի աշխատում: Նրանք մեզ ուղղակիորեն նե տեցին մար տի մեջ: Մեկնելուց առաջ նրանք ասել էին, որ մար տեր չեն լինելու, և մենք պարզապես պաշտպանելու ենք ադրբեջանական սահ մանը, բայց արդեն մեր խմբից 5-ը մшհ ացել են հրետшկո ծությունից: Մենք չգիտենք, թե որտեղ ենք: Մենք պետք է հեռանանք այս վայրից»,- տեղեկացրել է զի նյալը: «Սուլթան Մուրադի» զի նյալը հիշել է հոկտեմբերի սկզբի առանձնահատուկ դա ժան օրը. «Ես և իմ զարմիկներն այս ամբողջ պատերազմում պա յքարել ենք Սիրիայում և նման բան դեռ չենք տեսել: Մենք կո րած էինք: Ընդհանրապես ծանոթ չէինք տեղանքին և միայն ընդհանուր պատկերացում ունեինք, թե ուր պետք է գնանք: Մեզանից շատերն ունեին միայն AK-47 (Կալաշնիկովի ինքնաձիգ — խմբ.): Մար տերից մեկի ընթացքում մեզանից 45-ը փոքր բլուրների վրա էին: Մի դիպ ուկահար սպա նեց 8 մարդու «Սուլթան Մուրադից», 2 հոգու էլ՝ «Համզա» խմբավորումից: Դիպու կահարներն այնպիսիք են, ինչպիսին տեսնում ենք ֆիլմերում»:
Սիրիացի զին յալների՝ ադրբեջանական սա հմանին լինելու փաստը ապացուցվել է զի նյալների հրապարակած տեսանյութերի միջոցով: Twitter-ի օգտատերերը կարողացել են արագորեն տեղորոշել նկարահանման վայրը: Լրատվամիջոցները սկսել են հոդվածներ հրապարակել սիր իական վարձ կանների՝ պատերազմին մասնակցության մասին, իսկ Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի պաշտոնյաները նշել են, որ ունեն ապացույցներ այն մասին, որ Թուրքիան սիրիացի զին յալներին ուղարկում է Ադրբեջան:Հոկտեմբերի 11-ին «Համզայի» զի նյալներից մեկը նկարահանել էր հայ զին վորների աճյ ունները և տեսանյութը տեղադրել Facebook-ում: Մի քանի օր անց՝ հոկտեմբերի 14-ին, France24-ի հետ հարցազրույցում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հեր քել է սիրիացի վար ձկանների ներկայության փաստն Ադրբեջանում: «Ասում են, որ մենք սիրիացի մարտ իկներ ենք ուղարկել Ղարաբաղ»,- ասել է նա: «Սիրիացիները աշխատանք ունեն իրենց սեփական երկրում: Նրանք այստեղ չեն եկել»,- պնդել է Ալիևը:«Սուլթան Մուրադի» զին յալն ասել է, որ թուրք զին վորականներից ոչ մեկին չի տեսել դեպի Ադրբեջան ինքնաթիռով մեկնելուց հետո, իսկ տեղի ադրբեջանցի զին վորները կանգնած են եղել իրենցից 200 մետր հետ՝ թիկունքում:«Սուլթան Սուլեյմանի» զին յալներից մեկը, որն Ադրբեջանում է եղել գրեթե երկու ամիս, ասել է, որ ադրբեջանցի զի նվորները դաժ անորեն բռնու թյան են ենթարկել սիրի ացի վար ձկաններին: «Անկեղծ ասած, մենք ավելի շատ վшխ ենում էինք ադրբեջանցիներից, քան հայերից: Նրանք ծե ծում էին ցանկացածին, ով վա խենում էր մшրտի գնալ: Նրանք մեզ հետ շների պես էին վերաբերվում»,- ասել է նա:
Սիրիացի զին յալների կողքին կռ վել են նաև թուրքմեն ահшբեկիչները: «Ադրբեջանում այնքան հստակ երևաց, թե ինչպես է Թուրքիան այլ կերպ գնահատում թուրքմեններին, քան մեզ,- ասել է Մահմուդ Ազազին: — Արաբները գտնվում էին ամենա վտшնգավոր պայմաններում: Թուրքմեն մшրտիկները մեր թարգմանիչներն էին, կա՛մ նրանք աշխատում էին խոհանոցում, կա՛մ հետևում էին, որ մենք չհե ռանանք ճամբարներից: Չեմ կարծում, որ Ադրբեջանում զո հվել է գոնե մեկ թուրքմեն զի նյալ»:Զին յալներից մեկի պնդմամբ՝ Ադրբեջան մեկնելու համար սիրիական խմբավորումներում ներգրավված տղամարդկանցից մի քանիսը նախկինում երբեք իրականում չի կռվել: Նրանք եղել են Սիրիայի ճամբարներում ապրող հուսահատ տղամարդիկ: Մահմուդ Ազազին ասել է, որ երկու շաբաթ ծա նր կոր ուստներ կրելուց հետո գրո հայինները հրա ժարվել են շարունակել մար տերը: Ի վերջո, նրանցից 300-ը վերա դարձել են Սիրիա, իսկ նրանից 10-ը (ղեկավարության կարծիքով՝ այս ամենի համար պատասխանատու մարդիկ) ձեր բակալվել են:Դա ժան պայմաններն ու մեծ կորուս տները չեն խան գարել վարձ կաններին կրկնել Սիրիայում և Լիբիայում իրենց ունեցած վшտ վա րքը: Մահմուդ Ազազին ասել է, որ նրանք թալ անում էին, ինչ կարող էին: «Սիրիացիների մի մասը սկսեց կովեր ու ոչխարներ գողանալ և վաճառել դրանք ադրբեջանական միջնորդներին,- հավելել է նա: — Բայց դա շատ մտա հոգիչ էր ադրբեջանցի զին վորների համար, և նրանք նյшրդшյնացնում էին, մտածելով, թե էլ ինչ կարող են անել սիրիшցիները: Այդպիսով, նրանք որոշում կայացրին, որ ոչ մի սիրիացի երբեք չպետք է լքի ճամբարը, եթե նա մшրտերին չէր մասնակցելու»:
Ադրբեջանում տեղակայված զին յալներին խոստացված վճարը կազմել է ամսական 2000 դոլար: Նույն գումարը խոստացել էին Լիբիայի վարձ կաններին, չնայած, նրանցից ոչ ոք երբեք չի ստացել ամսական 400 դոլարից ավելին:Պատերազմը Արցախում ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին՝ Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև եռակողմ հայտարարության ստորագրմամբ: Նոյեմբերի վերջին վարձ կանները վերադարձել են Սիրիա: «Հրամանատարները Սիրիա վերադառնալիս մեզ ասացին, որ եթե լռենք, արագ կստանանք մեր հասանելիքը,- ասել է Ազազին: — Եվ մենք իմացանք, որ հրամա նատարներն ու թուրքմեն մար տիկների մեծ մասն արդեն աշխատավարձ են ստացել»:Հունվարին «Սուլթան Մուրադի» զին յալի քույրն ասել է, որ ինքը դեռ պետք է ստանա փոխ հատուցում, որը խոստացել էին Արցախում սպա նված եղբոր մա հվան համար: «Ո՞վ գիտի, թե ուր են մեզ հաջորդ անգամ ուղարկելու: Եմե՞ն: Քաթա՞ր: Մենք Թուրքիայի համար մեկանգամյա օգտագործման ու ժի նման ենք՝ իրենց նպատակներին հասնելու համար: Մենք մար տական փորձ ունենք: Բոլորը թքած ունեն մեր մա հվան վրա»,- ասել է Ազազին և շարունակել. «Սիրիայի ազգային բանակում բոլորը, նույնիսկ՝ Թուրքիային ամենահավատարիմ մարդիկ, գիտեն, որ Թուրքիան չի փորձում օգնել սիրիացիներին: Նրանք չեն սատարում մեր (Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադի դեմ սկսված -խմբ.) հեղ ափոխությանը: Քանի որ հեղափոխությունն այլևս գոյություն չունի: Թուրքիան ոչնչ ացրեց դա, և մենք այժմ ծառայում ենք Թուրքիայի շահերին: Երդվում եմ Աստծով, մեր մեծ ամասնությունը կցանկանար վերադառնալ այն օրերին, թե ինչպես էինք ապրում մինչև 2011 թվականը, մինչև պատերազմը: Քանի որ Թուրքիայի վտшնգը մեզ վրա զգալով ապրելն ավելի վшտ է, քան ապրելն Ասադի օրոք»:
Հեղինակ`Դավիթ Մուրադյան, 1Lurer.am
