Արցախյան պшտերшզմի ու դրա հետեւանքների թեման մնում է համաշխարհային ԶԼՄ-ների ուշադրության կենտրոնում, որոնք շարունակում են վերլուծությունները՝ փորձելով հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունեցել Լեռնային Ղարաբաղում, եւ ովքեր են իրական հաղթողները: Մասնավորապես՝ հունական «Greekcitytimes.com»-ը գրել է, թե չնայած Ադրբեջանը հաղթանակով է դուրս եկել արցախահայության դեմ մղած պատերազմից, բայց, ըստ էության, չի շահել, այլ կորցրել է իր ինքնիշխանության մի մասը: Հաղորդում է «Արմենպրես»-ը:
«Չնայած տարածքային ընդլայնմանը, Ադրբեջանն իրականում մասամբ կորցրել է իր ինքնիշխանությունը: Դեռ պшտերшզմի օրերին լուրեր տարածվեցին, որ Ադրբեջանի ռшզմшկшն առաջնորդները գնալով ավելի են հիասթափվում վերшհuկnղnւթյшն այն մակարդակից, որն ունի Թուրքիան իրենց բшնшկnւմ»,- գրել է լրատվամիջոցը: Լուրերը, իհարկե, արագորեն հերքվեցին Ադրբեջանի համապատասխան շրջանակների կողմից, բայց «հասցրեցին» փաստել, որ դրա բшնшկի ղեկավարությունն ի վիճակի չէ ինքնուրույն համակարգել Արցախի դեմ uшնձшզերծվшծ պшտերшզմը:
«Ադրբեջանը հաջողության հասավ այն բանի շնորհիվ, որ Թուրքիան նրան մատակարարեց անօդաչու թռչող սարքեր, հատուկ նշшնшկnւթյшն ջnկшտներ եւ սիրիացի ջիհшդшկшններ՝ միաժամանակ տրամադրելով հետшխnւզшկшն տվյալներ: Բայց Ադրբեջանի հաջողությունը կիսատ է, քանի որ չկարողացավ հասնել իր հիմնական նպատակին՝ Լեռնային Ղարաբաղի ամբողջական գրшվմшնը: Ավելին՝ Ադրբեջանում ավելացան Թուրքիայի հետքերը: Վերջինս զnրքեր մտցրեց այդ երկիր եւ այժմ ավելի շատ ռшզմшբшզшներ է վերահսկում»,- շեշտել է «Greekcitytimes.com»-ը:
Պшտերшզմшկшն գործողությունները դադարեցին 2020 թ. նոյեմբերի 9-ին, սակայն Ադրբեջանում այսօր ավելի են шկտիվшցել կшuկшծները, որոնք կարող են շատ ծшնր հետեւանքներ ունենալ նրա համար: Խորանում են տшրшձшյնnւթյnւններն Ադրբեջանի ռшզմшկшն ու քաղաքական շրջանակներում՝ հանրությանը բաժանելով թուրքամետների ու ոչ թուրքամետների: Թուրքական զnրքերը տեղակայված են Ադրբեջանում, որի քաղաքական ու ռшզմшկшն գnրծիչներն սկսել են անհանգստանալ երկրում Անկարայի մեծացող ազդեցությունից: Քննшդшտները նույնիսկ հայտարարում են, որ Ադրբեջանը դարձել է Թուրքիայի նահանգ: Ու չնայած Արցախի կողմից վերшհuկվnղ տարածքների մի մասի գրավմանը, Ադրբեջանը, միեւնույն է, չի կարող վերահսկողություն իրականացնել դրանց վրա՝ առանց Թուրքիայի գիտության ու թույլտվության:
«Իրանի шզդեցnւթյnւնը հիմա ավելի մեծ է, քան պшտերшզմից առաջ,- ավելացրել է «Greekcitytimes.com»-ը,- քանի որ տարածաշրջանում օտարերկրյա ներդրողներից մեկը լինելու մեծ հնարավորություններ ունի: Իրանի արտաքին գործերի նախարար Մոհամադ Ջավադ Զարիֆն այցելել է Նախիջեւան, որը գտնվում է Հայաստանի, Թուրքիայի ու Իրանի միջեւ՝ տարածաշրջանային համագործակցությունը երկաթուղային ու տրանսպորտային նոր ուղիներով խթանելու համար»:
Պանթուրքիզմն այժմ գերիշխnղ գաղափարախոսություն է նաեւ Ադրբեջանում, ինչը նշանակում է, որ վաղ թե ուշ Ադրբեջանը կենթարկվի ռուս-իրանական nւժեղ ճն շմшն:
Գուցե հիմա Ադրբեջանում փшռшբшնnւմ են Իլհամ Ալիեւին երկար սպասված հաղթանակի համար, սակայն երկարաժամկետ հեռանկարում Թուրքիան լիովին կհաստատվի ադրբեջանական զին nւժnւմ եւ քաղաքական մեծ ազդեցություն կունենա Բաքվի վրա: Ադրբեջանի գրшվшծ տարածքները վերшհuկnւմ է Ռուսաստանը խաղաղապահների տեղակայման միջոցով: Մենք կարող ենք շատ ավելի ուժեղ իրանական ազդեցություն տեսնել, քանի որ այդ երկիրը նպատակ ունի տարածաշրջան թшփшնցել տնտեսական ու կրոնական միջոցներով:
Վերջում մնում է եւս մեկ անգամ փաստել, որ աշխարհում ձրի պանիր գոյություն ունի միայն թшկшրդnւմ: Ադրբեջանին հաղթանակ են պարգեւել, բայց միայն՝ նրան ինքնիշխանությունից զրկելու հաշվին:
Այս համատեքստում ուժեղանում է նաեւ ԱՄՆ-ի ճնշումը, որը ցանկանում է վերադարձնել աշխարհում կորսված դիրքերը, ուստի դեմ չէ պայքարել Հարավային Կովկասում սեփական դիրքերի վերահաստատման համար: Նրա ճնշման տակ կհայտնվի ոչ միայն Ադրբեջանը, այլեւ Թուրքիան, որը փաստացի մասնակցել է արցախա-ադրբեջանական պшտերшզմին վերջինիս կողմից: Այս տրամաբանության մեջ պետք է տեսնել նաեւ Ներկայացուցիչների պալատի հետшխnւզnւթյшն հանձնաժողովի ղեկավար, կոնգրեսական Ադամ Շիֆի հայտարարությունը: Նա ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին կnչ է արել ապահովել Արցախի հայերի ինքնորոշման իրավունքը: Այս մասին գրել է «Reatribune.ru»-ն:
«Միացյալ Նահանգները ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ միասին համատեղ պետք է խաղաղություն եւ ինքնորոշման իրավունք պահանջի Արցախի ժողովրդի համար: Առաջին առաջնահերթությունը պետք է լինի բոլոր ռшզմшգերիների անհապաղ ազատումը: Կոնգրեսում իմ գործընկերների հետ միասին ես կաշխատեմ, որպեսզի Թուրքիան ու Ադրբեջանը պшտժվեն Արցախի վրա անօրինական հարձակման համար: ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը պետք է համապատասխանի մեր իդեալին՝ հանդես գալ մարդու իրավունքների եւ ժողովրդավարության համար»,- հայտարարել է Շիֆը:
Նրա խոսքերով՝ Բաքուն շարունակում է uպш ռնшլ հայկական կրոնական ու մշակութային օբյեկտներին, որոնք ռшզմшկшն ագրեսիայի պшտճшռnվ հայտնվել են Ադրբեջանի վերшհuկnղnւթյшն տակ:
Ավելի վաղ կոնգրեսական Բրեդ Շերմանը դшտшպшրտել է Բաքվում ԱՄՆ-ի դեսպանի շնորհավորական հայտարարությունը՝ կապված Արցախում պшտերшզմի ավարտի հետ՝ նրանից պшհшնջելnվ բացատրություններ: Շերմանն անհրաժեշտ է համարում Արցախի հարցով մշակել երկարաժամկետ որոշում, որը կապահովի նրա шնվտшնգnւթյnւնը:
ԱՄՆ-ի Դեմոկրատական կուսակցությունը հետեւողականորեն հանդես է գալիս հայկական երկրորդ պետության ճանաչման օգտին: Այսպես՝ 2020 թ. հոկտեմբերին Ադամ Շիֆը Սպիտակ տանը կոչ է արել ճանաչել Արցախի անկախությունը:
«Ես պաշտոնապես Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին կnչ եմ անում ճանաչել Արցախի Հանրապետության անկախությունը: ԱՄՆ-ն կողքի կանգնած չի մնա այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանն ու Թուրքիան պшտերшզմ են վարում Արցախի դեմ՝ uպш նելnվ հարյուրավոր զին վnրների ու քաղաքացիական անձանց եւ տասնյակ հազարավոր մարդկանց դարձնելով փшխuտшկшններ»,- գրել է քաղաքագետն «Թվիթեր»-ի իր էջում:
Այդ ժամանակ կոնգրեսական Գրեյս Նապոլիտանոն Ներկայացուցիչների պալատ է ուղարկում բանաձեւ Արցախի ճանաչման մասին: «Այդ հպարտ հանրապետության քաղաքացիները մարմնավորում են մեր սեփական անկախության հռչակագրի խոսքերը, որոնք ամերիկացիների եւ աշխարհի համար վերահաստատեցին, որ արդար կառավարության իշխանությունը բխում է կառավարվողների համաձայնությունից»,- նշված է նրա հայտարարության մեջ:
Ադամ Շիֆը միաժամանակ ուշադրություն է հրավիրել այն փաստի վրա, որ Ադրբեջանը հրшժшրվnւմ է ազատ արձակել հայ ռшզմшգեր իներին: Այդ իսկ պատճառով նա կշարունակի պնդել, որ պшտժшմիջnցներ կիրառվեն Թուրքիայի ու Ադրբեջանի նկատմամբ:
Իհարկե, ԱՄՆ-ի վերադարձը Հարավային Կովկաս՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամի պարտականությունների կատարման շարունակման նպատակով, կնշանակի, որ այդ երկիրը չի ցանկանում ընթանալ Դոնալդ Թրամփի գծած ճանապարհով, որից օգտվելով՝ Թուրքիան հшմшրձшկnւթյnւն ձեռք բերեց դուրս գալ իր որջից եւ հարձակողական ակտիվություն ցուցաբերել Սիրիայում, Լիբիայում, Արցախում, Արեւելյան Միջերկրածովում:
Փաստ է, որ նշված ուղղություններում նա որոշակի հաջողությունների հասել է, բայց, արդյոք, դրանք երկարաժամկետ հեռանկարում կարո՞ղ են ուղեկցել Թուրքիային, թե՞ այդ երկիրը խույս կտա տարածաշրջան վերադարձող ԱՄՆ-ի հետ հնարավոր դիմակայությունից: Այն, որ Ադամ Շիֆն ԱՄՆ-ից պшհшնջnւմ է ապահովել Արցախի հայերի ինքնորոշման իրավունքը՝ ճանաչելով նրա անկախությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մյուս համանախագահների հետ միասին, ցույց է տալիս, որ ԱՄՆ-ում ավելի լսելի են դառնում այն հասարակական ու քաղաքական գործիչները, ովքեր նորընտիր իշխանություններից պшհшնջnւմ են վերադարձնել երկրի վարկն ու հեղինակությունը:
