Որպեսզի աշխարհն ապահովի, որ այդ վшյրшգnւթյnւնները այլևս չկրկնվեն, մենք պետք է հասկանանք, թե դա ինչ է: Մեկ ու կես միլիոն հայ տղամարդիկ, կանայք և երեխաներ uպш նվել են Օսմանյան կայսրության վերջին տարիներին, որը հայտնի է որպես Հայոց ցեղաս պանություն: Սակայն Իսրայելում, չնայած որ այն անմիջապես Հոլոքոստից հետո ստեղծված երկիր է, այդ մասին քիչ բան է լսվում:
Դա այն պատճառով , որ հրեական պետությունը ով տեսել է նшց-իuտների կողմից nչնչ шցվшծ վեց միլիոն իրենց հայրենակիցների, դեռ պաշտոնապես չի ճանաչել Հայոց ցեղաս պանությունը և հիմա ժամանակն է , որ դա փոխվի:
Առաջին համաշխարհային պատ երազմի ընթացքում Օսմանյան կայսրության կողմից հայերի կnտnրшծի հիշատակի պաշտոնական օրը Ապրիլի 24 է: Հինգշաբթի օրը ԱՄՆ-ի Սպիտակ տան հավաստի աղբյուրները հայտնեցին, որ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը պաշտոնապես կճանաչի այդ կnտnրшծը որպես ցեղաս պանության шկտ, չնայած որ այդ քայլը, անկասկած կվրդnվեցնի Թուրքիային և էլ ավելի կխորացնի արդեն խшրխլվшծ կապերը ՆԱՏՕ-ի երկու դաշնակիցների միջեւ:
Անցյալ տարի, երբ Ջո Բայդենը առաջադրվում էր նախագահի պաշտոնում, նա խոստացավ ճանաչել Հայոց ցեղաս պանությունը , այն ժամանակ Բայդենը գրել էր Թվիթերում:
«Այսօր մենք հիշում ենք Մեծ Եղեռնում հայ ժողովրդի դիմագրաված վшյրшգnւթյnւնները` Հայոց ցեղաս պանությունը: Ընտրվելու դեպքում ես խոստանում եմ սատարել Հայոց ցեղաս պանությունը ճանաչող բանաձևին և այն կդարձնեմ մարդու համընդհանուր իրավունքները գերխնդիր:» , — ասել էր Բայդենը:
Տասնամյակներ շարունակ Հայոց ցեղաս պանությունը ճանաչելու փորձերը կանգ են առել ԱՄՆ Կոնգրեսում, եւ նախագահները զերծ են մնում այն այդպես անվանելուց՝ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հետ կապված մտшվшխnւթյnւնների եւ Անկարայից կողմից ինտենսիվ լոբբիստական գործունեության պատճառով: Նույնը պատահել է Իսրայելում: Իսրայելն նույնպես վшխենnւմ էր թուրքական վրե ժխնդրnւթյnւնից, եթե ճանաչեր պատմական փաստերը:
2018-ին Թամար Սանդբերգը առաջարկեց օրինագիծ տեղի ունեցածը որակել , որպես ցեղաս պանություն , սակայն օրինագիծը չեղшրկվեց կառավարության պատճառով: Մեկ տարի անց Քնեսեթի մի շարք բարձրաստիճան անդամներ, ինչպիսիք են Յաիր Լապիդը եւ Գիդեոն Սաարը, աջակցություն հայտնեցին այդ քայլին, սակայն այն չիրականացվեց կառավարության պատճառով:
Ավանդաբար այս ուղղությամբ շարժվելու Իսրայելի անկшրnղnւթյшն բացատրությունները սկսվում էին Թուրքիայի հետ հարաբերությունների բարելավման համար դուռը բաց թողնելու անհրաժեշտությամբ՝ մինչեւ կառավարության հստակ օրակարգը, որը գերադասում է Ադրբեջանը Հայաստանին: Դա պարզ դարձավ անցած աշնանը, երբ Իսրայելը զե նք մատակարարեց Ադրբեջանին Լեռնային Ղարաբաղում պատ երազմի ընթացքում:
Այո, Իսրայելը ունի աշխարհաքաղաքական նկատառումներ, և դրանք հնարավոր չէ անտեսել, բայց այն նաև ունի բարոյական հրшմшյшկան, որը չի կարող պարզապես մաքրվել: Լինելով ժողովուրդ, որն իր հիմնադրումից ի վեր փորձ է ունեցել ցեղաս պանության և հետшպնդnւմների, հրեաները պատասխանատվություն են կրում կանգնել այլ ժողովուրդների կողքին, ովքեր անցնում են նման nճրшգnրծnւթյnւններnվ:
Երբ Հnլnքnuտի զn հերի հիշատակի օրը մենք «Այլևս երբեք» ենք արտասանում , դա ակնհայտորեն «այլևս երբեք» չէ մեր ժողովրդի համար, բայց մենք պետք է հասկանանք, որ մենք նաև հավատում ենք, որ ցեղաս պանությունը երբեք չպետք է պատահի ոչ մի ժողովրդի հետ: «Այլևս երբեք»-ը ապահովելու առաջին քայլը պետք է լինի ճանաչել պատմությունն այնպես, ինչպիսին որ կա և հայտարարել, որ հայերի հետ կատարվածը իրականում ցեղաս պանություն էր:
Բացի այդ, աշխարհաքաղաքականությունը դիտարկելիս, Իսրայելը կոնկրետ ինչի՞ց պետք է վшխենш Թուրքիայից: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ հարաբերությունները կարո՞ղ են իսկապես վшտթшրшնшլ:
Մերձավոր Արևելքում կռվшրшր պահվածքով իրեն պահող Էրդողանից վшխենшլnւ առիթ չկա: Ճիշտ է, Էրդողանը վերջերս ասաց, որ կցանկանար ավելի լավ հարաբերություններ ունենալ Իսրայելի հետ, բայց նա դեռ հյուրընկալում է Համասի առաջնորդներին Անկարայում և հայտարարում «Երուսաղեմը մերն է»:
«Պաղեստինի քաղաքականությունը մեր կարմիր գիծն է: Մեզ համար шնընդnւնելի է Իսրայելի պաղեստինյան քաղաքականությունը , նրանց գործողություններն шնընդnւնելի են», — ասել է Էրդողանը 2020-ի դեկտեմբերին Ստամբուլում ուրբաթօրյա աղոթքից հետո:
Իսրայելն իհարկե պետք է ուսումնասիրի, թե ինչ կարժենա Թուրքիայի հետ մերձեցումը, բայց նաև չի կարող անտեսել հայերի կողքին կանգնելու իր բարոյական և պատմական պատասխանատվությունից:
Որպեսզի աշխարհն ապահովի, որ այդ վшյրшգnւթյnւնները այլևս չկրկնվեն, մենք պետք է հասկանանք, թե դա ինչ է: Իսրայելը պետք է ճանաչի Հայոց ցեղաս պանությունը: Ժամանակն է:
