Հրաշք Տիգրանակերտը, որը պետք է հանձնվի ինչ որ ցեղի;
Եղել է հին հայկական, հելենիստական քաղաք է Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի հարավ-արևելքում, Խաչեն գետի աջ ափին, որ կառուցվել է մ.թ.ա. 1-ին դարում հայոց արքա Տիգրան Մեծի կողմից, ով նորաստեղծ հայկական կայսրության մեջ հիմնել էր իր անունը կրող 4 քաղաք։ Այն Տիգրանի անունը կրող միակ բնակավայրն է, որի տեղը ճշգրտորեն պարզված է։
Տիգրանակերտը գոյություն է ունեցել մ.թ.ա. 1-ին դարից մինչև մ.թ. 14-րդ դարը: Տիգրանակերտի ամրոցը шվերվել է մոնղոլական шրշшվшնքների ժամանակ: Հայոց արքա Տիգրան Մեծը քաղաքը հանձնել է Մարաստանի թագավոր Աժդահակի կին և իր քույր Տիգրանուհուն, ում մեծ դժվшրnւթյшմբ էր ազատել ամուսնու հшլшծшնքներից:
Աժդահակին uպш նելուց հետո Տիգրան Մեծը Տիգրանուհուն, բազմությամբ և արքայավայել, ուղարկում է իր անունով կառուցած Տիգրանակերտ քաղաքը և հրամայում շրջակա գավառները դնել քրոջ ծառայության տակ:
Արցախի Տիգրանակերտի մասին հիշատակել են 7-րդ դարի պատմիչներ Սեբեոսը և Մովսես Կաղանկատվացին։ Այն որպես բնակավայր գոյություն է ունեցել մինչև ուշ միջնադար և գտնվել է Խաչենի իշխանության տարածքում։ Այս շրջանից Խաչենագետի ներքին հովիտը կոչվել է Տիգրանակերտի դաշտ։ Տեղացի ժողովրդի մոտ պահպանել էր «Տկռակերտ» անվանաձևը։
Տիգրանակերտի պեղված միջնաբերդը (հատված)
վաղ միջնադարյան բազիլիկ եկեղեցի։ Քաղաքը հիմնականում կառուցված է սպիտակ կրաքարով։ Յուրահատուկ է պարիսպների որմնաքարերի հանգույցների «ծիծեռնակապոչ» ձևը։
Պեղումների ամենակարևոր գտածոներից մեկն է 2008 թվականի հուլիսի 15-ին հայտնաբերված հայերեն արձանագրությունը։ 5-7-րդ դարերի սկավառակի վրա հայերենով գրված է. «Վաչե՝ Աստծո ծառա»: Ենթադրում են, որ Վաչագան Բարեպաշտն է եղել: Սա ապացուցում է, որ տարածքը հայկական է:
Գարիկ Ղազարյան
